Hyrje
Tek shumica e atyre, qė shėtisin nėpėr Internet, lind dikur dėshira pėr tė pasur njė faqe tė vetėn.
Fillestarėt (sidomos ata qė s'dinė gjuhė tė huaja ose s'janė mėsuar me termat qė pėrdoren nė Internet) ju ngelet nė kėtė rast tė ngrejnė duart lart. Megjithėse ekziston tashmė shumė literaturė pėr kėtė temė, askush nuk do ja bėnte nder vetes tė lexojė njė libér 500-faqėsh, pėr tė mundur veē me shkruajtur shprehjen mė themeltare tė njė programuesi "Po ku ishi more ju!"
Ky tutorial ka si qėllim tė vendosė njė themel nė Teknikėn e Programimit me HTML, me qėllim qė fillestarėt ta kenė tė lehtė (pastaj qarshafėt e mėdhenj mund t'i lexoni prapėseprapė).
Nė parim vlen: HTML ėshtė e thjeshtė.
Me 20 komanda dhe me skeletin e duhur (shihni pėr kėtė edhe Links) mund tė bėhen gjėra tė mahnitėshme. Por pėr tė pėrpiluar njė faqe VĖRTETĖ tė bukur, qė njerėzit do ta vizitonin me qejf, janė para sė gjithash dy komponentė tė rėndėsishėm:
Idetė dhe materiali
Njė koncept tė cilin dėshironi tė ia paraqitni botės, ka mė shumė vlerė se sa pėrpunimi i tij teknik. O.k., le tė zhytemi tani nė kėnaqėsinė qė tė jep programimi me HTML. Ma besoni; ėshtė kėnaqėsi e vėrtetė [o.k., nė shumicėn e rasteve ;) ].
Tutoriali i merr gjėrat hap pas hapi, pėr tė siguruar qartėsi qysh nė fillim.
Rėndėsi kryesore ka qė ju tė eksperimentoni shumė!
Le tė fillojmė me Hapin 1.
(Njė hap i vogėl pėr ty, njė hap i madh pėr... . Budallallik, )
Hapi1 - Skeleti Shumica e "guidave pėr fillestarėt" janė po kaq domethėnėse sa edhe njė raport gabimi i Windows (Access Violation in Module 007-08/15-4711 - Aha, tani po, e kuptova!).
Nė shumicėn e rasteve as nuk shkruhet fare, se ku me i shkruajtur njėherė komandot e mallkuara tė HTML (unė nė fillim desha t'i shkruaj me Word (!)).
Pra: HTML nuk ėshtė asgjė tjetėr vecse tekst i thatė, neto, d.m.th. mė e mira do ishte tė pėrdorni Editorin mė se normal tė Windows (po, pikėrisht atė nė grupin e mjeteve me simbolin e bllokut tė shėnimeve).
Atje, pra, shkruhen nė njė skedar (file) tė gjitha komandat dhe nė fund skedari memorizohet me mbaresėn .html ose .htm. Kjo ėshtė e rėndėsishme, sepse nga mbaresa ėshtė nė gjendje shfletuesi (browser: Netscape/MicrosoftExplorer/Opera) tė dallojė, qė bėhet fjalė pėr njė skedar pėr Internet.
Rekomandim: Notepad (pra Editori) nuk e ka tė parashikuar memorizimin e skedarėve HTML (.htm ose .html). Pra, ju duhet qė tė ndryshoni vetė kėtė tek dritarja e memorizimit poshtė. Tek "Memorizo si" jepni "skedar.htm" dhe kujdesuni para memorizimit qė tek dritarja e tipit tė skedarėve tė jetė "All Files". Po s'e bėtė kėtė, editori nė mėnyrė automatike i shton emrit tė skedarit njė ".txt" nė fund, gjė qė con nė mosnjohjen e skedarit si skedar qė mund tė hapet nga shfletuesi.
Edhe dicka: Shkruajini tė gjitha komandat me shkronja tė vogla! Kjo ju kursen shumė punė mė vonė, besomani.
Dhe kėtu vijon Skeleti sipas tė cilit ndėrtohen tė gjithė skedarėt pėr Internet:
<html> <head> <title>TITULLI I FAQES</title> </head> <body bgcolor="#000000" text="#ffffff" link="#ff0000" vlink="#00ff00"> DHE KETU VENDOSET PERMBAJTJA!!!! </body> </html>
Mundohuni tani ta kopjoni me ndihmėn e memories sė punės (copy) kėtė skelet nga koka nė fund (nga <html> deri pėrfshirė </html>), ta transmetoni (paste) nė njė dritare boshe te editorit dhe ta memorizoni si skedar HTML (shih mė sipėr).
Me njė shfletues mund ta vrojtoni tashmė faqen e parė duke klikuar ne butonat vijues file, open file, [shtegu]skedar.html ose duke klikuar dyfish mbi emrin e skedarit nė dosjen (directory) pėrkatėse. Po qe se ja arrini kėsaj, suksese!!!
Hė, s'qenka shumė e vėshtirė, apo jo??
Rekomandim: Dicka qė shumė nuk e dijnė: Ju s'keni nevojė as pėr lidhje me Internetin pėr tė pėrpiluar faqet. Ju keni nevojė vetėm pėr njė shfletues (atė e gjeni nė pothuajse tė gjitha KompaktDisqet e bashkangjitura revistave kompjuterike). Sipas mėnyrės sė pėrshkruar mė lart (file - open file - skedar.html) ju mund tė eksperimentonii lokal (offline né word).
Vetėm pėr sqarim, c'do me thėnė kjo:
HTML ėshtė ndėrtuar nė bazė tė rregullave shumė llogjike. Komandat (tė quajtura edhe Tags [lexohet: tegs, teeks, - sipas njohurive nė anglisht dhe dialektit]) shkruhen gjithmonė nė kllapa me majė (<>) dhe vlejnė tamam vetėm pėr zonėn mes pjesės hapėse (p.sh. <body>) dhe pjesės pėrkatėse mbyllėse (p.sh. </body>).
Komandat e skeletit njė nga njė:
· <html> i thotė shfletuesit se bėhet fjalė pėr njė skedar HTML-je.
· <head> ėshtė zona e informacioneve shtesė. Kėtu mund tė jepen tė dhėna rreth autorit, datės sė pėrpilimit ose udhėzime pėr makinat e kėrkimit (search engines). Kėto informacione janė zakonisht tė padukshme pėr vizitorėt(!). Nė fillim do tė pėrdorim vetėm
· <title>. Sic e tregon edhe emri, ky ėshtė titulli i faqes (nė kėtė rast "HTML-Kurs"). Titulli shfaqet ne rreshtin nė krye tė shfletuesit. Me
· <body> fillon pjesa 'e dukshme', pra pėrmbajtja e faqes brenda dritares sė shfletuesit. Gjithcka nėn <body> ėshtė e dukshme!
Po aty nuk ėshtė vetėm <body>, aty ka edhe dicka nė kllapa. Kėto gjėrat (bgcolor, ...) quhen atribute, pra tė dhėna shtesė rreth njė komande. Ato janė me tė drejtė zgjedhje, pra mund tė vendosen ose jo. Sa mė shumė atribute tė pėrdoren, aq mė e qartė i bėhet shfletuesit se si duhet ta pėrpunojė dhe paraqesė faqen.
Atributet e etiketės <body> :
bgcolor: pėrfaqėson 'background color', pra ngjyrėn e prapavijės.
C'nėnkuptojnė kėto zerot dhe f-tė njėra pas tjetrės? Me anėn e tyre ne i bėjmė tė ditur shfletuesit, se c'ngjyrė dėshirojmė. Kjo ndodh nėpėrmjet sistemit heksadecimal RGB (RedGreenBlue). Kjo tingėllon kaq snob, sa mund tė pėrdoret pėr t'i lėnė pėrshtypje mamasė sė shoqes ("Unė punoj si sistem heksadecimal RGB" - "Dhe sa fitohet atje?"). E pėrkthyer ėshtė Kuq-Jeshil-Blu (pra s'qenka gjė pėr tė shitur mend), nė kufinjtė nga 00 (hic fare) deri ff (maksimum).
Shembull: "#000000" ėshtė ngjyra e zezė (s'pėrmbahet asnjėra prej ngjyrave), "#ffffff" ėshtė e bardha (maksimumi i tė 3 ngjyrave), "#ff0000" ėshtė e kuqja (R ka ff, tė tjerat 0), etj.
Systemi heksadecimal pėrmban shifrat sic vijon: 0-9, pastaj a, b, c, d, e, f (nga mė e vogla tek e madhja). Pra edhe ky kod pėrfaqėson njė ngjyrė: "#86a39a".
Rekomandim: Kijeni gjithmonė parasysh, se kodi pėr ngjyrat pėrmban gjithmonė 6 shifra! Pra, "#0000" ėshtė i pavlefshėm. Edhe nėse dėshironi vetėm tė gjelbėrtėn, duhet tė vendosni edhe zerot pėr ngjyrat tjera ("#00ff00"). Tani qė kemi njohur sistemin e ngjyrave, atributet tjera nuk pėrbėjnė vėshtirėsi!
text: pėrcakton ngjyrėn qė do tė mbajė teksti. I njėjti sistem si pėr prapavijėn. Vetėm kujdes qė teksti dhe prapavija te mos mbajnė tė njėjtėn ngjyrė (e zezė mbi tė zezėn pėlqehet nė artin modern, por megjithatė ėshtė e vėshtirė pėr tu lexuar!)
link: qėndron pėr ngjyrėn e kallausėve (links) para klikimit, kurse
vlink (visited links) pėr kallausėt e vizituar.
Kjo ishte e gjitha, qė duhet ditur pėr krijimin nė parim tė njė skedari HTML.
faqes me pėrmbajtje.
Hapi 2 - Mbishikim i komandave Pra, ne krijuam njė skelet qė duam ta mbushim me pjesėt e tjera.
Njė grumbull pyetjesh dalin tani pėrpara:
· Si mund ta nxjerr emrin tim mé tė madh se té kojshis !?
· Si mund ta urdhėroj shfletuesin qė tė tėrheqe fotot e mija?
· Si mund ta lidh kryeveprėn time nė Internet me faqen e Faruk Kovaqit !?
Kėtu komandat mė tė rėndėsishme
(Pėr tė rikujtuar: tė gjitha komandat tjera shkruhen ne zonen mes <body> dhe </body>)
Tekst i thatė
Tekst, nė mėnyrė qė tė mos pėrmbajė asnjė formatim tė vecantė.
Kalim nė rrjesht tė ri
Pėrfaqėson njė Break, pra njė ndėrrim rrjeshti. Nėse ju nė editor shkruani njė tekst dhe pastaj shtypni 'Enter', kursori hidhet nė rrjeshtin e ardhshėm. Por shfletuesi nuk e kupton kėtė!!! Ai shkruan nė tė njėjtin rrjesht derisa, ose mbaron rrjeshti, ose ai hasėn nė njė <br>. Kjo komando nuk ėshtė e detyrueshme tė mbyllet; </br> zėre se s'ekziston!
Mbishkrimet
<h1>Mbishkrim (gjigant)</h1>
Komanda pėr mbishkrimet. Sipas madhėsisė sė dėshiruar ėshtė i mundur njė interval prej h1 deri tek h6. h1 ėshtė gjigant kurse h6 mezi lexohet. Mė mirė eksperimentoni vetė pak! Kjo komando duhet mbyllur patjetėr, pėrndryshe do tė tregohej e gjithė faqja me madhėsinė qė tregon kjo.
Vėrejtje: Komandot e mbishkrimeve e kalojnė kursorin nė mėnyrė automatike nė rrjeshtin e ri pas etiketės mbyllėse (p.sh. </h1>).
Grafiqet
<img src="skedar.gif">
Kjo ėshtė komanda pėr pėrfshirjen e grafiqeve. Formate tė lejuara nė Internet janė .gif dhe .jpg. Kėto formate janė tė komprimuara (tė ndrydhura) dhe prandaj zėnė pak vend nė memorje.
Pėr qartėsi: img qėndron pėr image (pamje, imazh) dhe src pėr source (burim).
Mos i harroni asnjėherė thonjėzat dyfishe! Nėse ju krijoni njė dosje tuajėn me emrin 'pamje' pėr grafiqet, atėherė shtegu duhej tė ishte "pamje/skedar.gif". Nuk ėshtė e domosdoshme pėr tu mbyllur me </img>!
Rekomandim: Ėshtė mirė tė ja thoni qysh nė fillim shfletuesit madhėsinė e pamjes, sepse kėshtu ai mund ta ndėrtojė mė shpejtė faqen. Madhėsinė e pamjes ju mund ta merrni vesh nga programi juaj pėr grafiqet (p.sh. tek Paint Shop Pro tek 'Informacion pėr pamjen'). Por me tė dhėnat e mėposhtme ju mund tė eksperimentoni vetė derisa tė merrni rezultatin mė optimal. Komandoja <img> zgjerohet kėshtu edhe me atributet nė vijim: <img src="skedar.gif" width="200" height="400"> pėr njė pamje qė ėshtė 200 pika e gjerė dhe 400 pika e lartė. Edhe tė dhėnat nė pėrqindje janė tė mundshme (p.sh. width="50%").
Kallauset
<a href="skedar.htm">Kliko kėtu dhe kallausi tė dėrgon nė njė faqe tjetėr</a>
(hyper-reference??), sidoqoftė kėshtu mund tė bėhen lidhjet me faqet e tjera. Nė shembullin e pėrmendur lidhet njė skedar lokal, d.m.th. njė faqe qė ndodhet nė tė njėjtin servirės (server) nė tė njėjtėn dosje. E qartė?
Pėr tė lidhur njė skedar tė huaj duhet tė jepni adresėn e plotė (URL). Kjo mund tė jetė p.sh. e tillė:
<a href=http://www.geocities.com/rema64/Dreni.html target="haupt">Faqe e huaj</a>
Pėr atributin target nuk keni pse e vrisni trurin njėherė tani pėr tani, e rėndėsishme ėshtė qė adresa e huaj tė vendoset (pėrfshirė http://, etj).
Kujdes: Komanda duhet tė pėrfundojė me </a>! Pėrndryshe shfletuesi nuk e merr vesht se ku perfundon kallausi.
Rekomandim: Adresat ne Internet janė shpesh njė rradhitje e pakuptimtė shkronjash, numrash dhe shenjash, me tė cilat mund tė gaboni gjatė dhėnies nga tastatura. Mė mirė (dhe shpejt) arrihet me thirrjen e faqes pėrkatėse dhe futjen e adresės nėpėrmjet 'Copy/Paste'.
Mesazhet elektronike
<a href="mailto:remzi@pi.be">Mė dėrgo njė mesazh elektronik</a>
Cdonjėri dėshiron tė marrė kontakt herė-pas-here me vizitorėt e faqeve pėr tė dėgjuar mendimin e tyre. Mėnyra mė e lehtė ėshtė dhėnia e adresės elektronike pėr tė dėrguar mesazhe. Parimi i punės ėshtė njėlloj si tek kallauset. Vecse kėtu nė vend tė emrit tė skedarit ose URL jepet "mailto:adresa@jote.plote".
Ankorat
<a href="skedar.htm#anker1">Ankora 1</a> dhe <a name="anker1"></a>
Njė ankorė ėshtė njė pikė kėrcimi brenda-pėr-brenda njė faqeje. Nėse informacioni i dėshiruar qėndron p.sh. nė mesin e njė faqeje tė gjatė dhe vizitori nuk mund ta ruajė mbishikimin mbi faqen, atėherė para fillimit tė kėtij informacioni vendosim komandėn <a name="anker1"></a>. Kjo komandė pėrcakton ankorėn qė thėrritet me klikimin e <a href="skedar.htm#anker1">Ankora 1</a>
Tabelat
Me anė tė tabelave mund tė bėhen mrekullira nė paraqitjen e faqeve (layout). Modeli i njė tabele ka kėtė pamje:
<table> <tr> <td> PERMBAJTJA E TABELES 1 <td> PERMBAJTJA E TABELES 2 </table><tr> qėndron pėr Table Row, d.m.th. hapja e njė rrjeshti tė ri. Nė vijim duhet vendosur njė <td>, pra njė Table Data. Pėr shfletuesin nėnkupton kjo, se kėtu fillon pėrmbajtja e njė tabele.
Sa mė shumė <td> tė pėrcaktohen, aq mė shumė kuti vendosen krahas njėra-tjetrės. Pėrcaktimi i njė etikete tė re <tr> jep sinjalin e njė rrjeshti tė ri.
Njė tabelė e pėrcaktuar kėshtu:
<table> <tr> <td>PERMBAJTJA1 <td>PERMBAJTJA2 <tr> <td>PERMBAJTJA3 <td>PERMBAJTJA4 </table>duket kėshtu me anėn e shfletuesit:
PERMBAJTJA1PERMBAJTJA2 PERMBAJTJA3PERMBAJTJA4
Si atribute tabelės mund t'i japim njė kornizė (<table border="1">), ose njė ngjyrė pėr prapavijėn (<table bgcolor="#cccccc">).
Rekomandim: Komanda pėr tabelat duhet tė mbyllet patjetėr (</table>), pėrndryshe shfletuesi nuk tregon asgjė.
Formatime tė tjera pėr tekste
Renditja
Pėr ta vendosur njė pjesė teksti nė qendėr, pėrdoret komanda <center>. Si pėrherė, kjo komando ėshtė nė fuqi derisa tė mbyllet (</center>). Shfletuesit janė tė parashikuar pėr ta renditur tekstin automatikisht majtas, gjė qė mund tė arrihet edhe me <p align="left">. Renditja nė tė djathtė ėshtė me <p align="right">. Pra align ėshtė njė atribut kurse <p> (paragraph) ėshtė komanda, qė mbyllet me partneren </p>.
Teksti edhe mund tė mblidhet duke formuar njė njėsi mė vehte duke pėrdorur <blockquote> (edhe kjo duhet mbyllur).
Rekomandim: Me anėn e atributeve tė mėsipėrme mund tė formatohet jo vetėm tekst por mund tė renditen edhe grafiqe, mbishkrime, etj...
Provojeni njėherė <img src="skedar.gif" align="right"> ose <h2 align="center">.
Madhėsia dhe ngjyra e tekstit
Pėr tė theksuar pjesė tė tekstit, na vjen nė ndihmė komanda <font> me njė sėrė atributesh. Shembull: <font size="4" color="#ff0000">Ky tekst ėshtė i vecantė falė komandės font dhe atributeve size dhe color</font>
Listat
Renditjet e numėruara bien shumė mirė nė sy, nėse kjo ėshtė bėrė nė formė liste.
Pėr kėtė éshté komanda <li> (si pikat e vecanta nė kėtė faqe). Nėse dikujt nuk i pėlqen pika e mbushur, mund tė provojė edhe <li type="square"> ose bullet, ose circle.
Trashė, Kursiv, Nėnvizuar
Sic ėshtė e mundur edhe me programet e pėrpunimit tė teksteve, edhe nė Internet mund ta paraqitim tekstin trashė (<b></b>), kursiv (<i></i>) ose dhe tė nėnvijėzuar (<u></u>).
Fjalori i Internetit
A
Account Regjistrim, e mbajtur mbi rrjete lokale dhe me sisteme operative shumėpėrdoruesish, e ēdokujt pėrdoruesi i autorizuar nga administratori i sistemit. Ky veprim ka qėllime identifikuese dhe sigurimi. Pėrmban njė emėr pėrdoruesi dhe njė password (shih).
Agent Program qė ka pėr detyrė tė kėrkojė informacione mbi njė temė tė specifikuar nga pėrdoruesi. Pėrdoret edhe pėr tė treguar njė program nė gjėndje t'i bėjė tė ditur pėrdoruesit qė njė proces ka pėrfunduar ose qė njė ngjarje e parashikuar ka ndodhur.
Akamai Shoqėri e krijuar nga njė kėrkues i MIT, me qėllimin tė pėrmirėsojė shėrbimet (shpejtėsi, efiēencė etj) tė Internetit. Mund tė arrihet nė adresėn url: <http://www.akamai.com/company/origins.html>. Kuptimi i vėrtetė nga gjuha Hawaiane: "i menēur, i zgjuar".
Applet Kod i shkurtėr programimi. Pėrdoret veēanėrisht nė referim tė aplikimeve tė gjuhės Java (shih) sipas normave tė thirrura nga njė njė faqe HTML.
Arpanet Rrjet i realizuar mė 1969 nga Ministria e Mbrojtjes sė SHBA nėpėrmjet Advanced Research Projects Agency (ARPA). Mbi tė ėshtė eksperimentuar dhe ndėrtuar Interneti.
B
Backbone Rrjet lidhjeje me shpejtėsi tė lartė ndėrmjet qėndrave tė komutimit (shih), Kuptimi fjalė pėr fjalė "shtylla kurrizore.
Nė formė binare, bit-i mund tė jetė 1 ose 0 ose njė kusht logjik i vėrtetė ose i rremė. Njė grup prej 8 bit pėrbėn njė byte (shih).
Bombim Ndėrprerja drastike e proceseve funksionale tė njė kompiuteri; shpesh pėr shkak tė njė pėrdorimi tė gabuar tė hapsirave tė memories.
Boot Ndezja e kompiuterit ose e startup.
BPS Akronim i "Bit Pėr Sekond". Bit nė sekondė, pėrmasa e shpejtėsisė sė njė modem-i.
Browser Software qė i lejon pėrdoruesit tė vizualizojė dokumenta HTML tė nxjera nga World Wide Web, nga njė rrjet tjetėr ose nga vet kompiuteri i tij. Pjesa mė e madhe e browser-ave janė edhe nė gjėndje tė hapin file audio dhe video. Kuptimi fjalė pėr fjalė do tė thotė "shfletues".
Byte Shkurtim i binary term. Njėsi informacioni e pėrbėrė nga njė sekuencė prej 8 bit. Sasia e memories dhe aftėsitė e memorizimit tė njė kompiuteri janė pėrgjithėsisht tė shprehura si shumfish tė byte: kilobyte (1024 byte ose 1 KB), megabyte (1.048.576 byte ose 1 MB) apo gigabyte (1.073.741.824 byte ose 1 GB). Ekzistojnė edhe sisteme nė tė cilėt byte-i ėshtė i pėrbėrė nga mė pak ose mė shumė se 8 bit. Mos ngatėrroni shkurtimin e byte, B e madhe, me atė tė bit, b e vogėl.
C
Cache Pjesė e memories sė kompiuterit, nė tė cilėn ruhen pėrkohėsisht disa tė dhėna.
Carrier Furnizues shėrbimesh telekomunikacioni i cili posedon ēentrale komutimi (shih) nė rrjet.
CERN Laborator europian i fizikės bėrthamore nė tė cilin u zhvillua konferenca e parė mbi World Wide Web. Konsiderohet vendi i lindjes sė teknologjisė WWW. Kėrkimet mbi teknologjinė WWW dhe pėrcaktimi tė standarteve relative i janė besuar tani World Wide Web Consortium-it (W3C <http://www.w3.org/>).
Chat Bashkėbisedim nė kohė reale midis shumė personave nėpėrmjet kompiuterit.
Cyberspace Term i shpikur nga shkrimtari amerikan William Gibson, qė tregon ambientet e reja virtuale tė krijuara nga interaksioneve inovative sociale qė ndodhin nėpėrmjet komunikimit informatik.
Client Nė njė rrjet lokal ose nė Internet, kalkulator qė hyn nė burime tė rrjetit tė bashkėndara apo tė furnizuara nga njė kalkulator tjetėr i quajtur server (shih).
Cookie Bllok tė dhėnash (nė format teksti) i memorizuar nga njė server nė Web mbi njė sistem klient. Pėrdoren pėr tė identifikuar pėrdoruesit, pėr tė udhėzuar serverin tė dėrgojė njė version tė personalizuar tė faqes Web qė kėrkohet, pėr tė dėrguar tė dhėna tė account-it tė pėrdoruesit dhe pėr qėllime tė tjera administrative.
Cracker Person qė kalon pėrmasat e sigurimit tė njė sistemi informatik dhe arrin hyrjen e pa autorizuar. Pėrgjithėsisht me qėllimin e vetėm tė hyjė nė sistem.
Cracking Veprim kopjimi ilegal i software tregėtar, duke dhunuar dhe thyer ēelsat e mbrojtjes dhe regjistrimit tė pėrdorura.
Crash Ndėrprerja e njė programi ose dėmtimi i njė njėsie tė diskut. Njė crash programi shkakton humbjen e tė gjitha tė dhėnave tė pa ruajtura dhe mund ta lejė sistemin operativ aq tė paqėndrueshėm sa mund tė ketė nevojė pėr njė rindezje tė kalkulatorit.
D
Database Ėshtė njė bashkėsi tė dhėnash. Pėrmban kėrkimin, renditjen, rikombinimin, "shikimet" e shumfishta apo livelet e abstragimit tė tė dhėnave qė ndodhen poshtė. Pėrkthimi fjalė pėr fjalė ėshtė banka e tė dhėnave.
Decompression Metodė kodifikim/dekodifikim i sinjaleve qė lejon tė transmetojė (ose arkivojė) mė shumė informacione se ato qė ndryshe do tė gjenin hapsirė fizike nė memorie.
Dedicated Dispozitiv, program ose procedurė tė rezervuara pėr njė detyrė apo njė funksion unik. Pėr shembull quhet "Linjė e dedikuar" njė linjė komunikimi private e marrė me qira nga njė shoqėri telekomunikacionesh.
Demo Version me pėrmbajtje funksionalisht tė kufizuar i njė software-i qė shpėrndahet falas pėr qėllime demostrative dhe reklamuese. Shkurtim i "demo(nstration)", demostrim.
Desktop Zona e ekranit nė tė cilėn shfaqen tė gjitha dritaret e aplikimeve. Kuptimi fjalė pėr fjalė "tryezė".
Dial-Up Lidhje me njė rrjet PC e kryer nėpėrmjet thirrjes telefonike.
Digital firm Rezultat i procedurės informatike e bazuar mbi njė sistem ēelsash asimetrik ēift, njė publike dhe njė private, qė i lejon nėnshkruesit, nėpėrmjet ēelėsit privat, dhe marrėsit, nėpėrmjet ēelėsit publik, tė shfaqin dhe tė verifikojnė prejardhjen dhe integritetin e njė dokumenti informatik apo njė bashkėsie dokumentash informatik.
DNS Akronim i Domain Name System, sistem emėrtimi i domain-it. Njė PC i dedikuar me njė database kryen konvertimin e emrit tė host-it (shih) nė njė adresė IP (shih).
Domain Ėshtė pjesa e fundit e njė adrese Interneti, si ".com", ".it", ".fr", ".de" etj. Nė gjeografinė e rrjetit, domaini kufizon dhe identifikon njė pjesė tė rrjetit. Identifikuesi i njė host-i ripėrmbledh hierarki tė ndryshme domainesh dhe nėndomainesh.
Download Veprimi i transferimit dhe kopjimit tė file-ve me natyrė tė ndryshme nga njė kompiuter tjetėr nė PC personal. "Shkarkim"
Driver Software ose seri udhėzimesh qė i lejojnė kompiuterit tė komunikojė me njė dispozitiv tjetėr.
E
E-mail Electronic mail ose postė elektronike. Metodė komunikimi e bazuar mbi kompiutera tė lidhur nė rrjet, nė tė cilin njė a mė shumė pėrdorues dėrgojnė/marrin mesazhe elektronike duke pėrdorur njė program drejtimi tė postės elektronike.
Extranet Rrjete me teknologji Internet qėllimi i tė cilave ėshtė tė lidhin ndėrmjet tyre nė mėnyrė tė mbrojtur rrjete lokale gjeografikisht tė largėta.
F
FAQ Akronim i Frequently Asked Question, pyetje tė kėrkuara shpesh.
Firewall Njė dispozitiv hardware dhe/ose software qė pėr motive sigurimi vendoset ndėrmjet njė rrjeti lokal dhe pjesės sė jashtme, duke kryer funksionin e filtrit mbi paketat e tė dhėnave nė hyrje dhe nė dalje.
Freeware Program pėr kompiuter i furnizuar falas dhe shpesh i vėnė nė dispozicion nė Internet ose nėpėrmjet grupesh pėrdoruesish. Zhvilluesit e njė software tė tillė shpesh mbajnė ta gjitha tė drejtat dhe pėrdoruesit nuk janė doemosdoshmėrisht tė lirė tė kopjojnė apo shpėrndajnė mė tej programe tė tilla.
FTP Akronim i File Transfer Protocol, protokoll (shih) pėr trasferimin e file-ve.
G
Gateway Konvertues protokolli. Njė nyje specifike e aplikimit qė lidh ndėrmjet tyre rrjete me karakteristika tė ndryshme. Konverton kodet e tė dhėnave dhe protokollet e transmetimit pėr tė garantuar ndėroperimin.
GIF Akronim i Graphics Interchange Format. Format standart pėr file-at grafike nė WWW. Shumė i pėrhapur sepse pėrdor njė metodė kompresimi tė integruar qė zvogėlon pėrmasat e file-it.
GUI Akronim i Graphical User Interface, interface grafike.
H
Hacker Person hollėsisht i aftė nė analizėn dhe pėrdorimin e sistemeve tė kalkulatorėve. Shpesh e pėrdorur nė sens negativ pėr tė identifikuar ata qė falė aftėsive tė tyre, hyjnė ilegalisht nė sistemet e kalkulatorėve. Term amerikan i pėrkthyeshėm nė shqip "ai qė i fut duart gjithkund". Shih edhe "cracker".
Hacker Crackdown Operacion policor i kryer nė 1990 nė SH.B.A. kundėr hacker-ave informatik. E para nė llojin e saj dhe mė e zgjeruara e mė e organizuara nga ēdo pėrpjekje e mėparshme.
Home Page Faqja kryesore e njė adrese interneti, nga e cila mund tė niset navigimi.
Host Kompiuter, i lidhur nė rrejt me kompiutera tė tjerė, qė zotėron informacione ose shėrbime.
HTML Akronim i Hyper Text Markup Language. Gjuhė "e kodifikuar" pėr formatimin e faqeve web dhe distribuimin e informacioneve relative. Gjuha html kundrashėnon tekstin dhe grafikėn nė njė dokument, nė mėnyrė qė tė udhėzojė si browserat duhet tė vizualizojnė elementet e mėsipėrm qė tu pėrgjigjen veprimeve tė pėrdoruesit. Kuptimi fjalė pėr fjalė: "Gjuhė markimi hiperteksti"
HTTP Akronim i HyperText Transfer Protocol, protokoll (shih) pėr transferimin e tė dhėnave nė formatin hipertekstual.
Hypertext Pėrshkruan njė tip eksplorimi interaktiv nė linjė. Lidhjet e mbyllura nė fjalė apo nė fjalitė i lejojnė pėrdoruesit tė selektojė tekstin (duke bėrė klik me mouse) dhe tė vizualizojė menjėherė informacionet dhe materialin e lidhur me tė.
I
IMAP4 Versioni i katėrt i protokollit IMAP. Akronim i Internet Message Access Protocol. Protokoll nė gjėndje t'i drejtojė mesazhet direkt nė serverin e postės. Nė kėtė mėnyrė ėshtė e mundur t'i hedhėsh tė gjithė mesazhet nė server dhe tė shkarkosh vetėm titullin e tyre. Protokoll tejet i pėrdorshėm nėse ke mesazhe qė pėrmbajnė attachment me pėrmasa tė larta dhe nė rastin kur do t'i ndashė mesazhet mes shumė pėrdoruesish ose thjesht mund tė hysh nė kutinė e postės tėnde nga kompiuter tė ndryshėm.
Internet year Njėsi matjeje kohore qė i korespondon 7 vjet nė botėn fizike.
Intranet Rrjet lokal qė -edhe pse nuk ėshtė e pėrdorshme nga jashtė- pėrdor teknologji Interneti.
IP (adresė) Numėr binar me 32 bit (4 byte) qė identifikon nė mėnyrė univoke njė kalkulator host (shih) i lidhur me Internet dhe me kalkulatorė tė tjerė, me qėllimin tė arrijė komunikimin nėpėrmjet transferimit tė paketave. Nja adresė IP paraqitet nė kėtė formė: 212.141.53.165
ISDN Akronim i Integrated Services Digital Network, Rrjet digital me shėrbime tė integruar. Sistem transmetimi i tė dhėnave me linjė telefonike, nėpėrmjet lidhjeve tė veēanta. Garanton njė shpejtėsi mė tė lartė transmetimi.
ISP Akronim i Internet Service Provider. Furnizues i shėrbimit pėr hyrjen nė Internet, pa ndėrmjetėsinė e tė cilit nuk do tė ishte e mundur lidhja me rrjetin.
J
Java Gjuhė programimi e zhvilluar nga Sun Microsystems dhe pėrdoret pėr realizimin e aplikimeve tė shpėrndara nė rrjet.
JPEG Akronim i Joint Photographic Experts Group. Standart i pėrhapur qė pėrdoret pėr pamjet fotografike. Shumė browser web pranojnė pamjet JPEG si formati standart pėr vizualizimin e file-ave.
K
Kernel Pjesa qėndrore e njė sistemi operativ. Drejton memorjen, file-at dhe periferiket, mban tė azhornuar datėn dhe orėn, lanēon aplikimet dhe cakton burimet e sistemit.
Klient Nė njė rrjet lokal ose nė Internet, kalkulator qė hyn nė burime tė rrjetit tė bashkėndara apo tė furnizuara nga njė kalkulator tjetėr i quajtur server (shih).
Kompresim Metodė kodifikim/dekodifikimi tė sinjaleve qė lejon transmetimin (ose arkivimin) tė mė shumė informacioneve nga ato qė mund tė kishin gjetur hapsirė fizike nė suportin e memorizimit.
Komutim Modalitet komunikimi qė pėrdor lidhje tė pėrkohshme dhe jo tė pėrhershme pėr shkėmbimin e informacioneve ndėrmjet dy pėrdoruesve. Nė rrjetet e kalkulatorėve komutimi i paketės i lejon tė dhėnave (paketa) tė vihen nė rrugė (komutuar) nėpėrmjet stacioneve ndėrmjetėse qė, sė bashku, shėrbejnė pėr tė lidhur dėrgues dhe marrės.
Konvergjencė Midis disiplinash dhe teknologjish te ndryshme, pėr shembull kur komunikime telefonike dhe informatike konvergojnė nė fushėn e telekomunikimeve. Edhe "tė arrijnė sė bashku".
L
LAN Akronim i Local Area Network, rrjet privat e kufizuar brenda 10 km pėr bashkėndarjen e burimeve (HD, printera, modem-a dhe periferike tė tjera).
Logoff Procedurė dalje nga njė kompiuter host. Edhe logout.
Logon Procedurė hyrje nė njė kompiuter host. Edhe login.
M
Mailing List Listė emrash dhe adresash poste elektronike tė grupuar nėn njė emėr tė vetėm. Duke dėrguar njė e-mail nė adresėn qė pėrfaqėson tė gjithė listėn, dhe automatikisht ose me ndėrhyrjen e moderuesit tė mailing list, do tė ridėrgohet tė gjithė pjestarėve tė asaj mailing list.
MIME Akronim i Multipurpose Internet Mail Extensions. Standart qė shtrin SMTP-nė (shih) pėr t'i lejuar tė dhėnave me natyrė tė ndryshme, tė transmetohen nėpėrmjet postės elektronike.
Modem Akronim i derivuar nga bashkimi MODulator-DEModulator. Dispositiv komunikimi qė i lejon njė kalkulatori tė transmetojė nėpėrmjet njė linje telefonike standart, duke konvertuar sinjalin nga analogjik nė dixhital dhe anasjelltas.
Motor kėrkimi Program i arritshėm nėpėrmjet rrjetit i cili ėshtė nė gjėndje tė indikojė dhe furnizojė, sipas kėrkesės sė pėrdoruesit, informacione tė pranishme nė Internet.
MP3 Shkurtim i Mpeg1 Layer 3, format qė lejon kompresimin e file-ave zanorė duke mbajtur njė cilėsi tė krahasueshme me atė tė njė CD audio.
MPEG Standart kompresimi tė pamjeve nė lėvizje.
Multimedialitet Kombinim i tingujve, grafikės, animacionit dhe videos. Pėr PC-nė kėta tipe tė ndryshme tė tė dhėnave nuk janė veē bit.
N
Nerd Nė gjuhėn rinore amerikane tregon njė pėrson tė fiksuar, tė pafatė dhe pak jashtė mendjes. Shpesh identifikohet me "maniakun" e kompiuterit.
Network Sistem elementėsh tė ndėrlidhur pėr tė vendosur njė komunikim lokal ose tė largėt (remot) (me zė, video, tė dhėna, etj) dhe pėr tė lehtėsuar shkėmbimin e informacioneve midis pėrdoruesve me interesa tė pėrbashkėt. Mund tė jetė i thjeshtė, me njė kabėll prej pak metrash i shtrirė midis disa kompiuterave, ose kompleks, si qindra mijra kompiutera nė tė gjithė botėn tė lidhur me kabllo me fibra optike, linja telefonike dhe satelitė. Nga anglishtja "rrjet".
Newbie Pėrdorues i ri dhe jo ekspert i rrjetit.
Newsgroup Grupe diskutimesh mbi tema specifike qė gjenden nė Internet. Pėr tė lexuar mesazhet dhe tė marrėsh pjesė nė diskutimet duhet tė jesh i regjistruar nė kėto newsgroup.
O
Off line Pėrshkruam kushtin se kur nuk je i lidhur nė Internet (ose mė pėrgjithėsisht me njė sistem telematik).
On line Ajo qė ėshtė lidhur me njė sistem telematik. Thuhet edhe pėr pėrdoruesit kur pėrdorin njė kompiuter i cili vet ėshtė i lidhur.
Paralel Modalitet transmetimi tė tė dhėnave dhe bit-ve tė kontrollit njėkohėsisht mbi fije tė lidhura paralelisht.
P
Password Bashkėsi karakteresh alfanumerike qė, tė shoqėruara me njė emėr pėrdoruesi (user name), pėrcaktojnė nė mėnyrė univoke atė pėrdorues dhe e vėrtetojnė pėr hyrjėn nė njė seri burimesh. Nga anglishtja "fjalė kalim".
PCMCIA Akronim i Personal Computer Memory Card International Association. Shoqatė konstruktorėsh dhe furnizuesish e lindur veē me qėllimin pėr promovimin dhe pėrhapjen e PC Card. Kjo e fundit ėshtė njė dispozitiv i heqshėm, e cila ka formėn tė ngjashme me njė kartė krediti, e cila mund tė pėrmabjė memorie tė tipeve tė ndryshme, njė modem, njė pėrshtatės pėr rrjete lokale ose njė hard disk.
Plug in Program software qė mund tė integrohet nė njė aplikim mė tė madh pėr t'i dhėnė funksione tė mėtejshme. Pėr shembull nė browserat mund tė futen plug in pėr tė ekzekutuar file (pėrgjithėsisht animacione) qė pėrkundrazi nuk do tė mund tė njiheshin nga browseri.
Plug 'n' Play Sistem qė i lejon njė PC tė autokonfigurohet pėr tė njohur dhe pėr tė pėrdorur menjėherė komponente hardware tė lidhur ose ndryshuar pėrgjatė funksionimit. Ėshtė e mundur tė lidhėsh me kompiuterin njė monitor tjetėr, njė printer apo njė modem pa e konfiguruar nė sistemin operativ.
POP Akronim i Point Of Presence. Pikė hyrje nė rrjet pėr tu lidhur me koston e njė telefonate urbane.
POP3 Versioni 3 (ajo e tashme) e standartit Post Office Protocol. Protokoll (shih) pėr server (shih) nė Internet qė merr, memorizon dhe transmeton postė elektronike dhe pėr klient (shih) mi PC qė lidhen me serverin pėr tė shkarkuar dhe tė dėrguar postė elektronike.
Portal Web site qė ofron njė gamė tė gjerė shėrbimesh: informacion, zbavitje, kėrkim nė Internet, blerje on-line, e-mail dhe hapsira web personale.
PPP Akronim i Point-to-Point Protocol. Protokoll (shih) pėr transferimin e tė dhėnave pėr tė kryer lidhje telefonike, pėr shembull mes njė kompiuteri dhe Internetit. PPP-ja ofron, nė krahasim me protokolle tė ngjashėm, njė mbrojtje mė tė madhe pėr sa i pėrket sigurisė dhe ruajtjes sė tė dhėnave pėrballė njė trafiku mė tė lartė. Nga anglishtja protokoll pikė mė pikė.
Protokoll Bashkėsi rregullash standarte qė lejojnė transferimin, marrjen dhe njohjen e informacioneve mes makinave.
Provider Shih ISP
Q
Qafė shisheje Shprehje qė tregon limitet e kapacitetit tė njė sistemi nė drejtimin e trafikut tė tė dhėnave nė kushte ngarkese tė lartė.
Query Bashkėsi instruksionesh pėr tė nxjerrė tė dhėna nga njė database dhe pėr prezantimin e vet atyre pėr pėrdorim.
R
RAS Akronim i Remote Access Service. Software i Windows qė lejon tė arrish njė hyrje remote nė njė kompiuter tė lidhur nė rrjet, dhe nga ai tė lidhesh me Internetin, nėpėrmjet modemit.
Rrjet shih "Network".
Robot Nė botėn e World Wide Web, janė gjėra tė kuptuara pėrgjithėsisht si programme qė pėrshkruajnė tė gjithė rrjetin nė kėrkim tė informacioneve pėr t'i indeksuar nė njė motor kėrkimi ose pėr tė gjetur gabime nė web-site-et.
Router Pėrgjatė njė rrjeti komunikimi, dispozitiv qė merr njė paketė tė dhėnash dhe e dėrgon nė makinėn pasuese pėrgjatė rrugės sė dorėzimit. I pėrkthyeshėm me termin "rrugėzues".
S
Serial Modalitet transmetimi tė tė dhėnave nė mėnyrė sekuenciale mbi njė linjė tė vetme transmetimi.
Server Kompiuteri qė pėrmban informacionin e nevojshėm pėr pėrdoruesit e quajtur klient. Komunikimi arrihet me kėrkesėn e njė shėrbimi nga ana e klientit dhe realizimin si vijim tė detyrės nga ana e serverit.
SGML Akronim i Standard Generalized MarkUp Language. Gjuhė e pėrdorur pėr pėrshkrimin e gjuhėve tė tjera strukturore tė bazuara mbi kode pėr krijimin e dokumentave. Gjuha HTML, pėr shembull, pėrcaktohet (definohet) nėpėrmjet SGML.
Shareware Software i mbuluar nga copyright, i shpėrndarė mbi bazė tė njė prove para blerjes. Pas njė farė periudhe kohe, kush dėshiron tė vazhdojė tė pėrdorė programin ftohet tė paguajė pėr tė marrė njė version pėrfundimtar tė atij programi (jo mė "trial" apo "evaluation").
SMTP Akronim i Simple Mail Transfer Protocol. Pjesė e TCP/IP (shih) pėr dėrgim tė mesazheve nga njė kalkulator nė njė tjetėr nė njė rrjet. I pėrdorur nė Internet pėr tė rrugėzuar postėn elektronike.
T
TCP/IP (Protokoll) Akronim i Transmission Control Protocol/Internet Protocol. Protokoll pėr komunikimet mes kalkulatorėve. Ėshtė bėrė standarti i faktit pėr transmetimin e tė dhėnave brenda rrjeteve, pėrfshi Internetin.
Telnet Protokoll qė lejon tė lidhesh dhe tė punosh nga njė kompiuter remot. Duke u lidhur me njė sistem tjetėr, pėrdoruesit mund tė kenė hyrje nė shėrbimet e Internetit qė mund tė mos jenė tė disponueshme nė kompiuterin e tyre.
U
Upload Tė kopjosh dhe/ose tė dėrgosh njė file nga kompiuteri yt nė njė sistem remot.
URL Akronim i Uniform (ose Universal) Resource Locator. Identifikues universal i burimeve, metodė standart pėr tė komunikuar me njė server nė rrjet dhe t'i japėsh adresa pėr tė arritur njė faqe Web ose komanda (ftp).
User name Identifikues me tė cilin hyn nė burimet (pėrgjithėsisht tė njė rrjeti). Sė bashku me passwordin pėrfaqėsojnė kredencialet tė njė pėrdoruesi, me bashkimin e tė cilave pėrdoruesi njihet nga sistemi.
USB Akronim i Universal Serial Bus. Metodė lidhjeje seriale pėr tė lidhur periferike me njė kompiuter. Standarti USB mund tė lidhė me PC-nė deri nė 127 periferike (CD-ROM tė jashtėm, printera, modem, mouse dhe tastiera) nėpėrmjet njė porte tė vetme tė pėrbashkėt. Kjo ėshtė e mundur duke i lidhur gėrshet periferiket.
UserID Shih user name.
V
VGA Akronim i Video Graphics Adapter. Standart pėr interface-in video.
VPN Akronim i Virtual Private Network, rrjet privat virtual. Bashkėsi nyjesh nė njė rrjet publik si Internet qė shkėmbejnė tė dhėna mes tyre duke pėrdorur njė teknologji mbrojtjeje nga pėrgjime tė mundshme nga ana e pėrdoruesve tė pa autorizuar, sikur nyjet tė ishin tė lidhura nėpėrmjet linjave private.
W
WAP Akronim i Wireless Application Protocol. Protokoll i konceptimit tė ri qė lejon hyrjen nė Internet nėpėrmjet telefonit celular.
WebTV Sistem hyrjeje nė World Wide Web dhe vizualizimi i faqeve Web nė ekran televiziv nėpėrmjet set-top box, kit i nevojshėm pėr tė marrė dhe shkėmbyer tė dhėna qė pėrmban brėnda edhe modem.
WWW Akronim i World Wide Web. Rrjet botėror i strukturimit tė informacionit dhe i burimeve nė modalitetin hipertekstual. Nėpėrmjet pėrdorimit tė protokolleve tė ndryshėm, dhe pėrgjithėsisht tė gjuhės html lejon vizualizimin e pamjeve, filmimeve e zėrave. Shėrbim i krijuar nga CERN-i i Gjenevės. Kuptimi fjalė pėr fjalė: "rrjetė merimange botėrore".
@ "at" pėrdoret brenda njė adrese poste elektronike pėr tė ndarė emrin nga domain-i.
Home <http://www.geocities.com/kaqaniku2001/kursi.html> E-mail me <mailto:remzi@pi.be>
Ja kėto ishin rregullat mė tė rėndėsishme. Natyrisht ka edhe njė grumbull tjerash, por pėr fillimin
Mjaftojné kéto .
